In lang vervlogen tijden deed het oudste gebouw van Antwerpen dienst als gevangenis, maar ook als museum. Vandaag is Het Steen een toeristisch onthaalcentrum en een ontvangstterminal voor passagiers van cruiseschepen. Het renovatieproject van het gebouw, nam het op tegen de oude stadsfeestzaal van Mechelen, die werd omgevormd tot een stijlvolle bioscoop. De derde laureaat was de Sint-Odolphuskerk in Borgloon die een ontmoetingsplaats werd.

Tijdens de renovatie van Het Steen werd in de eerste plaats rekening gehouden met het interieur. “Technieken zijn er weggewerkt in open haarden, sierlijsten en erkers”, stond er in de portfolio. “Een grote aanbouw uit de jaren 50, met zo goed als geen erfgoedwaarde, is verdwenen en vervangen door een goed geïntegreerde, maar toch veelbesproken nieuwbouw van noAarchitecten.”

Veelbesproken. Dat is wel het minste wat je zou kunnen zeggen. De grijze nieuwbouw botste op een storm van kritiek. Stadsgids Leo Wiedemann noemde het “een misbaksel”, toen de eerste contouren zichtbaar werden in 2021. “Het trekt op geen kl… Straks stappen toeristen af aan de cruiseterminal en zullen ze zich afvragen waar Het Steen nu eigenlijk is.” Geen goed woord had hij voor het gebouw. “Het lijkt op het hoofdkwartier van een bunker! Er is niets dat verwijst naar het oorspronkelijke gebouw.”

Auteur Jeroen Olyslaegers noemde het verminking en zelfhaat in de vorm van stenen. Al had hij enkele maanden later spijt toen Philippe Viérin van noAarchitecten geschrokken was van de woede die ermee gepaard ging. Toch vond Jeroen nog steeds dat het “op niks trok”. Ook de commentaren van onze lezers waren niet mals. “een kubus zonder glans” “spuuglelijk.” en een “gemiste kans”, noemden ze het.

Die reacties vond de jury van de Onroerenderfgoedprijs duidelijk niet terecht. Zij zagen wél de verbinding met het originele gebouw. “De nieuwbouw sluit vrijwel naadloos aan bij de oude burcht”, klonk het in de portfolio. “De keuze voor bakstenen in zachte bruine en grijze tinten, is geïnspireerd op de zandsteen en Doornikse hardsteen waarmee het monument is gebouwd. Het project laat oud en nieuw op stijlvolle wijze hand in hand gaan, zonder dat ze elkaar in de weg staan.”

Niet alleen kritiek

Dat er niet alleen kritiek kwam op het gebouw, was ook architect Philippe Viérin opgevallen toen het Steen werd geopend. “Iedereen heeft er een mening over en het gebouw laat niemand onberoerd. Dat is eigenlijk alleen maar een goede zaak.”

“We hebben in het ontwerp wel degelijk rekening gehouden met het oude gedeelte” zei hij nog. De nieuwbouw is onderaan gesloten en heeft daar geen ramen. “Net zoals dat bij de oude burcht het geval is. Op die manier zal het Steen trouwens ook in de toekomst beschermd zijn tegen de Schelde wanneer het water over de rand van de kaaien komt”, aldus nog de architect.

Vlaams minister van Erfgoed Matthias Diependaele heeft er alleszins geen probleem mee dat er publiek debat geweest is. “Het wijst op een grote betrokkenheid van de Antwerpenaars. Het Steen maakt deel uit van hun leefomgeving en van hun identiteit. Ik zie geen kloof tussen de vakjury en de Antwerpenaar, de meningen vullen elkaar aan.”

De uitbreiding van Het Steen sluit aan bij de visie van Diependaele. “Het is onze taak om het erfgoed te beschermen, maar ook om te kijken hoe we het kunnen doorgeven aan de volgende generaties. Er is lang van uitgegaan om veel geld te steken in de renovatie van een monument en er dan een stolp over te zetten. Dat is niet mijn overtuiging. We moeten kijken hoe we er een nieuwe rol en functie kunnen aan geven. En ook hoe we de monumenten energiezuiniger kunnen maken.”